De paus spreekt. Over onze ideologische myopie
Ruim een week geleden kopten haast alle Nederlandstalige teksten letterlijk de volgende, nogal brute titel: ‘Paus hekelt verschrikkelijke abortus’. Nu is niet alleen het feit dat ze allen precies dezelfde kop gebruiken indicatief voor de staat van het debat, de inhoud was dat ook. De Morgen beperkte zich tot één quote:
Het is verschrikkelijk om er ook maar aan te denken dat er kinderen zijn, slachtoffers van abortus, die nooit het daglicht zullen zien.
In de volgende alinea – het artikel bestond uit louter twee – werd verwezen naar eerdere uitspraken, waarin de paus zich misschien iets ‘toleranter had getoond, wat dat woord ook moge inhouden.
De daarop volgende reacties toonden eens te meer hoe erg het is gesteld met de reputatie van de Kerk in het progressieve Westen. De toon was in vele gevallen erg gelijkend, namelijk dat we het Vaticaan in deze tijden geen heil hebben te verwachten. Ondanks alle schijn zou de wind in Rome niet keren. Het leek er zelfs op dat enkele waarnemers er zich in leken te vergenoegen dat Franciscus eindelijk door de mand viel en zijn ware gelaat toonde – dat van een morele reactionair, zoals al zijn voorgangers en hun hele verwerpelijke Kerk.
Het internet ging nog verder. Wie ook maar bij zijn goede verstand was, kan ook maar een dergelijk hard standpunt aannemen, kan vrouwen het recht ontzeggen om baas te zijn over eigen lichaam, om slachtoffers van verkrachting en incest de kans te ontzeggen om zich te reinigen van de schande die hen overkomen was? De hardheid van de Kerk is onbegrijpelijk, verwerpelijk.
Natuurlijk is niemand gebaat met een religieus ‘Qu’ils mangent du gâteau’ waar het op abortus aankomt: er zijn immers meer dan genoeg gevallen waarin het een moreel verdedigbare optie is, hoe brutaal en ingrijpend ze ook is.
Een ruimer beeld van ’s mans uitspraken geeft iets meer diepgang. Kijken we bijvoorbeeld even naar een krant die iets ruimer citeerde, de Britse ‘The Independent’:
Abortion, he said, was part of a “throwaway culture” that had enveloped many parts of the world.
“Unfortunately, what is thrown away is not only food and dispensable objects, but often human beings themselves, who are discarded as unnecessary,” he said.
Wat de paus hier echter terecht aanklaagt, is het discours waarin het kind geobjectiveerd of gemedicaliseerd wordt, als iets dat ‘ongewenst’ is of een louter medisch probleem, en dat je dus eenvoudig, zonder een centje pijn kan verwijderen. Het is steriel, clean, en gaat voorbij aan de brute en drastische ingreep die een abortus is.
De paus noemt het een deel van onze wegwerpcultuur, en, hoe cynisch ook, hij heeft daar een punt. Die medicalisering legt ook de link met wat we terecht aanklagen in die vreselijke windmolen die het ‘neoliberalisme’ is: verregaande individualisering, commodificatie, onpersoonlijkheid, koude verwetenschappelijking, en ons leven als een optelsom van baten en lasten.
Waarom weigeren we dan verder te kijken dan de eenvoudige conclusies, dat de paus een reactionair is, en gaan we voorbij aan de terechte kritiek, of waarschuwing, zo u wil, die hij hier formuleert tegen onze reducerende visie op de kwestie? We kunnen de media beschuldigen, uiteraard, met luie journalisten zonder enig referentiekader, maar ook onze eigen ideologische myopie die ons verhindert om verder te kijken dan de eenvoudige tegenstellingen. Het is eenvoudiger Franciscus te zien als een wolf in schaapsvacht – dat bespaart ons meteen de verwarrende signalen die de man ons zendt: de Kerk hoort namelijk niet moreel te zijn, denken we. Het is de eeuwenoude onderdrukker van het vrije denken – punt aan de lijn.
Het is moeilijker hem te zien als zoals hij zich nu getoond heeft: een morele, stem vanuit een helaas vaak immoreel instituut. Zijn we het niet eens met zijn overtuigingen of premissen, dan hoeft dat geen belemmering te zijn, integendeel: zijn waarschuwing is terecht, het overwegen waard en hoort ons uit te dagen, eerder dan ons ramen en deuren te doen sluiten.
Een intellectueel is iemand wiens geest zichzelf in de gaten houdt, schreef Camus. Het is tijd dat we wakker worden.
De Luipaard 